Komisja Europejska proponuje opracowanie wspólnych norm etycznych dla wszystkich instytucji Unii Europejskiej.

Komisja Europejska przyjęła wniosek dotyczący powołania międzyinstytucjonalnego organu ds. etyki, którego działalność obejmie członków instytucji UE. Jego powstanie zapowiedziała na początku swojej kadencji przewodnicząca Ursula von der Leyen i zostało ono nieformalnie skonsultowane z innymi instytucjami. Wraz z powołaniem organu ds. etyki po raz pierwszy zostaną wdrożone wspólne normy etycznego postępowania dla członków instytucji oraz formalny mechanizm koordynacji i wymiany poglądów między instytucjami na temat wymogów etycznych. Dzięki tym zmianom politycy UE będą podlegali wspólnym, jasnym, przejrzystym i zrozumiałym normom.

Będą one dotyczyły wielu kwestii:

• przyjmowania prezentów oraz korzystania z gościnność i możliwości podróży oferowanych przez osoby trzecie – normy obejmą również przyjmowanie nagród, odznaczeń lub wyróżnień,
• warunkowości i środków służących przejrzystości, zwłaszcza w odniesieniu do spotkań z przedstawicielami grup interesu – dzięki rejestrowi służącemu przejrzystości Komisja, Parlament Europejski i Rada posiadają już wspólne normy dotyczące spotkań z przedstawicielami grup interesu i publikacji informacji na ich temat. Normy zostaną rozszerzone i obejmą m.in. dostęp do budynków instytucji,
• interesów i informacji majątkowych, które należy ujawnić, w tym określenia ich kategorii i procedur służących kontrolowaniu tych oświadczeń,
• działalności dodatkowej lub zewnętrznej, aby zagwarantować brak negatywnych skutków dla dostępności i niezależności członków,
• działalności byłych członków instytucji – ustanowienie zasad i wymogów w zakresie przejrzystości,
• wdrożenia wspólnych ram, w tym w zakresie monitorowania zgodności i działań następczych, które dotyczyłyby możliwych przypadków nękania i nakładania kar w razie naruszeń w każdej instytucji,
• rozpowszechniania informacji – każda instytucja będzie musiała podać do wiadomości publicznej informacje na temat sposobu wdrażania norm.

Podczas gdy traktaty określają ogólne reguły i zasady postępowania, większość instytucji doprecyzowała je w swoich regulaminach i kodeksach postępowania. Doprowadziło to do fragmentacji ram etycznych instytucji, a zasady stały się skomplikowane i rozdrobnione. Choć niektóre różnice można wytłumaczyć odmiennymi rolami każdej instytucji oraz innymi – wynikającymi z różnic w obowiązkach – zagrożeniami, stało się jasne, że konieczna jest wspólna kultura etyki, oparta na wspólnych normach i współpracy między instytucjami. Organ ds. etyki wypełni tę lukę, ponieważ zapewni instytucjom UE wspólne i jasne normy etyczne.

Nowy organ będzie miał trzy główne zadania:

• Opracowanie oraz, zgodnie z zapotrzebowaniem, aktualizowanie wyjaśnionych powyżej wspólnych minimalnych norm, które będą miały zastosowanie wobec członków objętych wnioskiem instytucji i organów UE. Posłużą one jako poziom bazowy, na podstawie którego każda instytucja będzie mogła wdrażać jeszcze surowsze zasady wewnętrzne. Norm tych nie będzie można jednak wykorzystać do łagodzenia już wdrożonych zasad.
• Wymiana poglądów na temat wewnętrznych regulaminów każdej instytucji w kontekście norm, aby umożliwić instytucjom wymianę doświadczeń i czerpanie z nich korzyści.
• Promowanie wspólnej kultury etyki dla wszystkich członków instytucji UE, która ułatwi zrozumienie ram przez społeczeństwo, zarówno w odniesieniu do członków instytucji, jak i osób spoza nich. Wobec stosowania tych norm w instytucjach będzie miała również zastosowanie zasada przejrzystości.

Wszystko to będzie odbywało się w sposób przejrzysty i jawny dla opinii publicznej. Inne organy, urzędy i agencje Unii będą mogły dobrowolnie stosować cały zestaw wspólnych norm i uczestniczyć w wymianie poglądów.

Nowy organ ds. etyki nie będzie prowadził indywidualnych dochodzeń. Nie będzie również ingerował w dochodzenia prowadzone przez istniejące organy ani takich dochodzeń w jakikolwiek sposób ograniczał. Zgodnie z traktatami, w przypadku spraw karnych naruszających interesy finansowe Unii, dochodzenia te leżą w gestii Prokuratury Europejskiej (EPPO), krajowej policji i krajowych organów sądowych. Za dochodzenia związane z nieprawidłowościami i naruszeniami obowiązków służbowych odpowiada Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF). W przypadku niewłaściwego administrowania leżą one w gestii Rzecznik Praw Obywatelskich, a w razie jakichkolwiek naruszeń wewnętrznych zasad – każdej z instytucji.

Dalsze kroki

Komisja zaprosi wszystkie instytucje i organy doradcze na spotkanie, które odbędzie się 3 lipca w Brukseli, w celu rozpoczęcia międzyinstytucjonalnego dialogu i negocjacji.

Komisja przyjęła wniosek dotyczący porozumienia między instytucjami a dwoma organami doradczymi, o których mowa w art. 13 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE). 

Wniosek ten zostanie przekazany Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej, Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej, Europejskiemu Bankowi Centralnemu, Europejskiemu Trybunałowi Obrachunkowemu, Komitetowi Ekonomiczno-Społecznemu i Komitetowi Regionów. Europejski Bank Inwestycyjny lub inne organy mogą, na swój wniosek, zostać stroną przedmiotowej umowy po jej wejściu w życie.

Kontekst

Solidne ramy etyki i przejrzystości stanowią kluczowy element dobrych rządów i przyczyniają się m.in. do zapobiegania korupcji i nadmiernej ingerencji w proces demokratyczny. Dzisiejszy wniosek stanowi część szerszego zestawu działań Komisji, które dążą do wspierania uczciwości oraz obrony unijnego systemu demokratycznego i praworządności.

Przewodnicząca Ursula von der Leyen poparła powołanie międzyinstytucjonalnego organu ds. etyki w swoich wytycznych politycznych. W rezolucji z 16 września 2021 r. Parlament Europejski podkreślił, że „jeden niezależny unijny organ ds. etyki mógłby lepiej zapewnić spójne i pełne stosowanie norm etycznych we wszystkich instytucjach UE, aby zagwarantować, że decyzje publiczne są podejmowane w imię wspólnego dobra i z myślą o zaufaniu obywateli do instytucji UE”.

Organ ds. etyki jest spójny z działaniami Komisji w zakresie praworządności, demokracji i przejrzystości oraz z innymi inicjatywami, takimi jak przedstawiony 3 maja pakiet antykorupcyjny, przyszły pakiet na rzecz obrony demokracji oraz porozumienie międzyinstytucjonalne w sprawie obowiązkowego rejestru służącego przejrzystości, które zostało zawarte między Parlamentem, Radą i Komisją w maju 2021 r.

W traktatach europejskich określono zasady i przepisy, które dążą do zagwarantowania właściwego, niezależnego i uczciwego postępowania członków instytucji.