Od 29 października Komisja podejmuje kroki prawne przeciwko 11 państwom członkowskim, wzywając je do przyspieszenia wdrażania dyrektywy w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w celu zmniejszenia wpływu niektórych z tych produktów na środowisko i zdrowie ludzi. Belgia, Dania, Estonia, Irlandia, Francja, Chorwacja, Łotwa, Polska, Portugalia, Słowenia i Finlandia – nie zgłosiło Komisji środków niezbędnych do zapewnienia pełnej transpozycji wspomnianej dyrektywy.
Produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych gromadzą się w morzach, oceanach i na naszych plażach. Prawdopodobieństwo, że trafią one do naszych mórz i oceanów jest wyższe niż w przypadku produktów wielokrotnego użytku, ponieważ są używane tylko raz lub przez krótki okres, zanim zostaną wyrzucone. Chociaż tworzywa sztuczne są dogodnym, użytecznym i cennym materiałem, śmieci powstałe w wyniku ich stosowania powodują szkody w środowisku i negatywnie wpływają na naszą gospodarkę. Ponad 80 proc. odpadów morskich to tworzywa sztuczne, które powodują szkody dla środowiska, w szczególności bezpośrednie szkody dla organizmów morskich i ptaków, a po rozpuszczeniu do mikrodrobin plastiku mogą również dostać się do łańcucha pokarmowego ludzi. Negatywny wpływ śmieci z tworzyw sztucznych na gospodarkę obserwuje się w sektorach takich jak turystyka, rybołówstwo i żegluga.
W ramach Europejskiego Zielonego Ładu Komisja zaproponowała strategie polityczne i działania na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym, w której tworzywa sztuczne są wykorzystywane w bardziej zrównoważony sposób, ponownie wykorzystywane i poddawane recyklingowi, dzięki czemu zmniejsza się ilość odpadów i zanieczyszczeń oraz zmniejszają się koszty sprzątania. Dyrektywa w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych jest istotnym elementem strategii Komisji w dziedzinie tworzyw sztucznych oraz planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym, ponieważ stymuluje produkcję i stosowanie zrównoważonych rozwiązań alternatywnych, które pozwalają unikać powstawania odpadów morskich. Dyrektywa ta przyczynia się również do osiągnięcia przez UE celu zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń, którego realizacja byłaby korzystna dla zdrowia publicznego, środowiska i neutralności klimatycznej. Dyrektywa ma ograniczyć ilość odpadów z tworzyw sztucznych w morzu o co najmniej 50 proc. do 2030 r.
Egzekwowanie dyrektywy w sprawie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku
Dyrektywa weszła w życie 3 lipca 2019 r., a państwa członkowskie miały dwa lata na transpozycję jej przepisów do prawa krajowego, tak aby obowiązki wynikające z dyrektywy zaczęły być wdrażane w praktyce. Jednak nie wszystkie państwa członkowskie dokonały transpozycji dyrektywy w wyznaczonym terminie.
Jeżeli państwo członkowskie nie wprowadzi środków, które w pełni włączają do prawa krajowego przepisy dyrektywy UE przed upływem terminu jej transpozycji, obywatele nie mogą korzystać z wynikających z niej praw ani czerpać wynikających z niej korzyści.
W styczniu 2022 r. Komisja wszczęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego i w pierwszej kolejności przesłała wezwania do usunięcia uchybienia 16 państwom członkowskim, które nie dokonały jeszcze pełnej transpozycji dyrektywy w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do prawa krajowego. Z tych 16 spraw jedna sprawa (Hiszpania) została zamknięta w ramach lipcowego pakietu postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, a cztery inne sprawy są obecnie zamykane (Cypr, Litwa, Luksemburg i Słowacja), ponieważ podjęto niezbędne działania. Dwie sprawy oczekują na analizę przekazanych środków (Czechy i Malta). W Belgii, Estonii, Irlandii, Chorwacji, na Łotwie, w Polsce, Portugalii, Słowenii i Finlandii nadal brakuje jednak kompletnych środków transpozycji, w związku z czym Komisja postanowiła skierować do tych państw uzasadnione opinie. Państwa członkowskie mają teraz dwa miesiące na udzielenie odpowiedzi i wprowadzenie niezbędnych środków. W przeciwnym razie Komisja może podjąć decyzję o skierowaniu spraw do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z wnioskiem o nałożenie kar finansowych.
Ponadto Dania i Francja początkowo wskazały, że ich transpozycja została zakończona, ale po przeprowadzeniu analizy Komisja stwierdziła, że brakuje niektórych przepisów. W związku z tym Komisja postanowiła skierować również do tych państw członkowskich wezwanie do usunięcia uchybienia. Dania i Francja mają teraz dwa miesiące na udzielenie odpowiedzi i zaradzenie tej sytuacji, w przeciwnym razie Komisja może podjąć decyzję o wydaniu uzasadnionej opinii.
Kontekst
Dzisiejsze działania Komisji w zakresie egzekwowania prawa mają na celu ochronę obywateli i środowiska przed zanieczyszczeniem tworzywami sztucznymi przy jednoczesnym wspieraniu wzrostu gospodarczego i innowacji. Komisja wspiera przejście na bardziej zrównoważoną gospodarkę o obiegu zamkniętym oraz pomaga europejskim przedsiębiorstwom i konsumentom stać się światowym liderem w produkcji i stosowaniu zrównoważonych rozwiązań alternatywnych, które pozwalają uniknąć odpadów morskich i zanieczyszczenia mórz i oceanów, rozwiązując problem o skutkach globalnych.
Kluczowe środki, które państwa członkowskie muszą wprowadzić na mocy dyrektywy w sprawie produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, to:
- Zapobieganie wprowadzaniu do obrotu produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, gdy zrównoważone alternatywy są łatwo dostępne i przystępne cenowo. Dotyczy to dziesięciu najczęściej znajdowanych na europejskich plażach odpadów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, takich jak: patyczki kosmetyczne, sztućce, talerze, słomki i mieszadła, balony i patyczki do balonów, pojemniki na żywność, kubki na napoje, pojemniki na napoje, niedopałki na papierosy, plastikowe torby, paczki i owijki, chusteczki nawilżane i artykuły sanitarne. Wraz z narzędziami połowowymi stanowią one 70 proc. wszystkich odpadów morskich w UE.
- Ograniczenie zużycia pojemników na żywność, a także kubków na napoje, oraz promowanie alternatyw wielokrotnego użytku.
- Ustanowienie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta w odniesieniu do produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Dzięki temu producenci będą pokrywali koszty zbierania, gromadzenia danych i sprawozdawczości oraz sprzątania odpadów powstałych w wyniku stosowania tych produktów.
- Zbieranie do 2029 r. 90 proc. butelek na napoje z tworzyw sztucznych jednorazowego użytku, na przykład za pośrednictwem systemów zwrotu kaucji. Ponadto zastosowanie mają wymogi dotyczące projektu produktu: butelki na napoje będą musiały zawierać minimalne ilości tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, a zakrętki i wieczka pojemników na napoje muszą być do nich przytwierdzone.
- Wprowadzenie wymogów dotyczących etykietowania kubków jednorazowego użytku, wyrobów sanitarnych i wyrobów tytoniowych. Aby uniknąć negatywnego wpływu zaśmiecania, należy poinformować opinię publiczną o obecności tworzyw sztucznych w produkcie i poinformować ją o odpowiednich sposobach usuwania.
- Producenci narzędzi połowowych z tworzyw sztucznych będą zobowiązani do pokrycia kosztów zbiórki odpadów z portowych urządzeń odbiorczych oraz kosztów ich transportu i przetwarzania. Będą również pokrywać koszty działań informacyjnych.
Szczegółowe cele określone w dyrektywie:
- Do 2025 r. 77 proc. plastikowych butelek powinno być zbieranych selektywnie, a do 2029 r. odsetek ten powinien wzrosnąć do 90 proc.
- Od 2025 r. butelki PET na napoje powinny zawierać 25 proc. tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, a od 2030 r. wszystkie plastikowe butelki na napoje powinny zawierać 30 proc. tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu.
Zgodnie z traktatami UE postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego umożliwia Komisji podjęcie działań prawnych przeciwko państwom członkowskim, które nie zapewniają terminowej i prawidłowej transpozycji dyrektyw do prawa krajowego.
Przepisy dotyczące ochrony środowiska ustanawia się, aby uniknąć szkodliwego wpływu na zdrowie ludzi i środowisko oraz odzwierciedlić najnowsze dane zdrowotne i techniczne. Z powodu niedostatecznego wdrożenia prawa ochrony środowiska i polityki w zakresie ochrony środowiska społeczeństwo ponosi koszty środowiskowe, gospodarcze i społeczne, a warunki działania dla podmiotów gospodarczych stają się nierówne.