Nowe programy polityki spójności na lata 2021–2027 to dalsze inwestycje na rzecz regionów i obywateli, w koordynacji z pakietem NextGenerationEU.

Z opublikowanego przez Komisję 8. sprawozdania na temat spójności wynika, że polityka spójności przyczyniła się do zmniejszenia dysproporcji terytorialnych i społecznych między regionami UE. Dzięki środkom polityki spójności ma wzrosnąć poziom PKB na mieszkańca w regionach słabiej rozwiniętych wzrośnie nawet o 5 proc. do 2023 r. Te same inwestycje pomogły również zmniejszyć o 3,5 proc. różnicę w poziomie PKB na mieszkańca między regionami najuboższymi (pierwszy decyl) a najbogatszymi (ostatni decyl).

W sprawozdaniu wskazuje się również na fakt, że dzięki swojej elastyczności polityka spójności zapewniała bardzo potrzebne i szybkie wsparcie państwom członkowskim oraz jednostkom samorządu lokalnego i regionalnego w okresie spowolnienia gospodarczego i najpoważniejszego kryzysu zdrowotnego ostatnich lat.

Nowe programy polityki spójności na lata 2021–2027 to dalsze inwestycje na rzecz regionów i obywateli, w ścisłej koordynacji z potencjałem finansowym pakietu NextGenerationEU.

Dodatkowe główne wnioski

• Znaczenie polityki spójności jako źródła inwestycji wzrosło Od okresu programowania 2007–2013 do okresu programowania 2014–2020 nakłady na politykę spójności wzrosły z równowartości 34 proc. do 52 proc. całkowitych inwestycji publicznych.
• Od 2001 r. regiony słabiej rozwinięte w Europie Wschodniej nadrabiają zaległości w stosunku do pozostałych regionów UE. Jednak równocześnie wiele regionów o średnim dochodzie i regionów słabiej rozwiniętych, zwłaszcza w Europie południowej i południowo-zachodniej, doświadczyło stagnacji lub zapaści gospodarczej.
• Konwergencja między państwami członkowskimi przyspieszyła, jednak w szybko rozwijających się państwach członkowskich pogłębiły się wewnętrzne dysproporcje regionalne.
• Zatrudnienie rośnie, ale dysproporcje regionalne są większe niż przed 2008 r.
• Liczba osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym spadła w latach 2012–2019 o 17 mln.
• Regionalna przepaść innowacyjna w UE pogłębiła się ze względu na brak inwestycji w badania i rozwój oraz słabości ekosystemów innowacji w najsłabiej rozwiniętych regionach.
• Społeczeństwo UE starzeje się i w nadchodzących latach liczba jej mieszkańców zacznie maleć. W 2020 r. 34 proc. ludności UE mieszkało w wyludniającym się regionie. Prognozuje się, że w 2040 r. będzie to 51 proc.

Jak zaznaczyła komisarz ds. spójności i reform Elisa Ferreira: – Ósme sprawozdanie na temat spójności jasno wskazuje na znaczenie polityki spójności we wspieraniu konwergencji i zmniejszaniu nierówności pomiędzy państwami i regionami w UE. Określenie w sprawozdaniu obszarów, w których konieczne są dodatkowe i skuteczniejsze działania państw członkowskich i poszczególnych regionów, pozwala nam wyciągać wnioski z dotychczasowych doświadczeń oraz przygotować się do wyzwań przyszłości. Aby nadal móc wspierać regiony w odbudowie po pandemii i czerpaniu korzyści z transformacji w kierunku ekologicznej i cyfrowej Europy oraz przyczynianiu się do długoterminowego wzrostu, musimy szybciej przyjmować i wdrażać programy polityki spójności na lata 2021-2027.

Komisarz do spraw miejsc pracy i praw socjalnych Nicolas Schmit dodał: – Pandemia zwiększyła ryzyko nierówności w UE, a polityka spójności jest jednym z naszych głównych narzędzi walki z tym trendem oraz inwestowania w ludzi. Pomaga nam w osiągnięciu celu, jakim jest zbudowanie silnej Europy socjalnej, która sprzyja włączeniu społecznemu i jest sprawiedliwa. Jestem dumny, że dzięki funduszom UE dzieci znajdujące się w niekorzystnej sytuacji otrzymują książki i komputery; młodzi ludzie mogą odbywać praktyki zawodowe przygotowujące do wejścia na rynek pracy; a osoby wymagające szczególnej troski mają dostęp do ciepłych posiłków i opieki.

Polityka spójności odpowiada na główne wyzwania, przed którymi stoją regiony UE

Polityka spójności przyczyniła się do realnej poprawy sytuacji wielu regionów i obywateli UE. Pomogła inwestować w bardziej zrównoważony i trwały wzrost, który niesie ze sobą długoterminowe korzyści. Wsparciem objęto infrastrukturę fizyczną i cyfrową, edukację i kształcenie, MŚP oraz transformację ekologiczną.

W ostatnim czasie polityka spójności pomogła regionom UE stawić czoła wyzwaniom związanym z pandemią COVID-19 i jej skutkami. Dwa pakiety wsparcia (CRII oraz CRII+) uruchomione wiosną 2020 r. zapewniły natychmiastową płynność, zwiększyły elastyczność wydatków, podniosły stopę współfinansowania do 100 proc. oraz rozszerzyły zakres Funduszu Solidarności UE.

Poprzez REACT-EU, w ramach NextGenerationEU, udostępniono dodatkowe 50,6 mld euro, aby wesprzeć odbudowę gospodarczą po pandemii. Dzięki tym środkom regiony i miasta mogły nadal inwestować w rozwój, przygotowując się na okres programowania 2021-2027. Mechanizm ten zapewnił również niezbędne działania osłonowe dla osób wymagających szczególnego traktowania, których sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej w wyniku pandemii.

W ciągu kolejnych lat polityka spójności będzie nadal wspierała sprawiedliwy i zrównoważony rozwój we wszystkich regionach UE, a jednocześnie transformację ekologiczną i cyfrową dzięki:

• kompleksowemu i ukierunkowanemu podejściu do rozwoju: finansowaniu, zarządzaniu, spójności i synergii z politykami krajowymi;
• ukierunkowanym na konkretny obszar, wielopoziomowym i partnerskim politykom, które będą dostosowane do potrzeb najbardziej wrażliwych terytoriów;
• stałej zdolności przystosowania się do nowych i niespodziewanych wyzwań.

Dalsze kroki

Wnioski z 8. sprawozdania na temat spójności będą stanowić wkład w obrady nadchodzącego Forum Spójności (17–18 marca 2022 r.), w którym udział wezmą przedstawiciele instytucji UE, władz krajowych, regionalnych i lokalnych ze wszystkich państw członkowskich, partnerów społecznych i gospodarczych, organizacji pozarządowych i środowisk akademickich. Forum będzie debatować o tym, w jaki sposób polityka spójności może zagwarantować, że żaden region nie pozostanie w tyle w procesie trwających przemian strukturalnych oraz że wszystkie będą mogły czerpać korzyści z transformacji ekologicznej i cyfrowej.

Przebieg procedury

Co trzy lata Komisja publikuje sprawozdanie na temat spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej w UE, w którym przedstawia postępy i rolę UE jako siły napędowej rozwoju regionalnego. W sprawozdaniu analizowane są zmiany w zakresie spójności w UE w oparciu o szeroki wachlarz wskaźników, takich jak dobrobyt, zatrudnienie, poziom wykształcenia oraz dostępność i sprawowanie rządów.

Sprawozdanie opiera się na faktach i liczbach i umożliwia wgląd w stan i proces rozwoju regionów UE i stojące przed nimi wyzwania. Sprawozdanie ocenia, czy dysproporcje między poszczególnymi regionami zmniejszyły się oraz które regiony przewodzą w innowacyjności, zatrudnieniu i zdolnościach instytucjonalnych, a które muszą nadrabiać zaległości w tym zakresie. W sprawozdaniu szacuje się również postępy regionów w zielonej i cyfrowej transformacji oraz potrzebę udzielenia dodatkowego wsparcia. Jaśniejszy obraz tego, co zostało osiągnięte, a co należy jeszcze zrobić w okresie programowania 2021–2027, pomoże wyznaczyć kierunek polityk i inwestycji UE, aby wesprzeć zrównoważony i długofalowy wzrost gospodarczy regionów.