Komisja Europejska opublikowała unijną tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości 2016, która umożliwia porównanie jakości, niezależności i skuteczności systemów wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich UE. Dzięki dostarczeniu tych danych porównawczych tabela wyników ma wspomóc władze krajowe w działaniach zmierzających do usprawnienia systemów wymiaru sprawiedliwości.
W tym roku w tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości po raz pierwszy uwzględniono wyniki badań Eurobarometru. Przeprowadzono je, aby bardziej szczegółowo zbadać postrzeganie niezależności sądownictwa w UE przez obywateli i przedsiębiorców. W tegorocznej edycji wykorzystano także nowe wskaźniki, w szczególności dotyczące szkolenia kadr wymiaru sprawiedliwości, ankiet dla użytkowników w państwach członkowskich, dostępności pomocy prawnej i norm jakości.
– Czwarta tablica wyników wymiaru sprawiedliwości wskazuje, że starania państw członkowskich, które zmierzają do usprawnienia systemów wymiaru sprawiedliwości, zaczynają przynosić efekty. Krajowe systemy wymiaru sprawiedliwości zasługują na te starania, gdyż pełnią kluczową rolę w utrzymaniu praworządności, egzekwowaniu prawa Unii i tworzeniu środowiska przyjaznego inwestycjom – stwierdziła Vĕra Jourová, komisarz UE do spraw sprawiedliwości, konsumentów i równouprawnienia płci. – Tablica wyników jest narzędziem, dzięki któremu wszyscy mogą uczyć się od siebie nawzajem, aby poprawić skuteczność europejskich systemów wymiaru sprawiedliwości.
Kluczowe ustalenia wynikające z unijnej tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości 2016.
- Skrócenie czasu trwania postępowań procesowych w sprawach cywilnych i handlowych. Liczba postępowań w toku utrzymuje się na raczej stabilnym poziomie, ale w kilku państwach członkowskich, dla których szczególnym wyzwaniem była duża liczbą zawisłych spraw, dostrzega się także pewną poprawę.
- Lepsza dostępność systemów wymiaru sprawiedliwości, szczególnie w takich kwestiach, jak elektroniczne przesyłanie wniosków w sprawach drobnych roszczeń lub promowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów. Jeżeli chodzi natomiast o dostępność orzeczeń w internecie i komunikację elektroniczną między sądami i stronami, wciąż istnieją możliwości poprawy.
- Konieczne są dalsze działania w celu podniesienia jakości szkoleń kadr wymiaru sprawiedliwości oraz wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) w systemach zarządzania sprawami.
- Większość państw członkowskich dysponuje normami, które obejmują podobne aspekty ich systemów wymiaru sprawiedliwości, aczkolwiek w ich treści wstępują znaczące różnice. Na przykład niecała połowa państw członkowskich posiada normy dotyczące działań podejmowanych w celu zmniejszenia istniejących zaległości, a jeszcze mniejsza grupa państw ma zdefiniowany maksymalny czas rozpatrywania spraw w toku.
- W tablicy wyników uwzględniono wyniki różnych badań postrzegania niezależności sądownictwa. W przypadku państw członkowskich, w których postrzegana niezależność jest bardzo niska, wśród najczęściej wskazywanych przyczyn podawano: ingerencję lub presję ze strony rządu i polityków oraz reprezentantów interesów ekonomicznych lub innych szczególnych interesów.
Dalsze działania
Ustalenia dokonane na podstawie tabeli wyników 2016 uwzględnia się w ocenie sytuacji w poszczególnych krajach, przeprowadzanej obecnie w kontekście europejskiego semestru 2016. 26 lutego 2016 r. opublikowano sprawozdania dotyczące każdego spośród 26 państw członkowskich. Zawierają one ustalenia dotyczące systemów wymiaru sprawiedliwości w wielu państwach członkowskich (w tym w Polsce – zobacz najnowsze sprawozdania w ramach europejskiego semestru 2016, IP/16/332 i MEMO/16/334).
Komisja będzie w dalszym ciągu zachęcać sieci sądowe do pogłębiania analizy skuteczności gwarancji prawnych mających zabezpieczać niezależność wymiaru sprawiedliwości.
Kontekst
W tym roku przedstawiamy czwartą edycję tablicy wyników wymiaru sprawiedliwości. Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości z 2016 r. zawiera dane pochodzące z różnych źródeł, w szczególności dane dostarczone przez Komisję na rzecz Efektywności Wymiaru Sprawiedliwości (CEPEJ) Rady Europy, która gromadzi dane od państw członkowskich. Wykorzystano także informacje uzyskane z innych źródeł, na przykład z Eurostatu, od grup osób do kontaktów na temat krajowych systemów sprawiedliwości, europejskich sieci sądowych, takich jak np. europejska sieć rad sądownictwa (ENCJ), Sieć Prezesów Sądów Najwyższych UE czy Europejska Sieć Szkolenia Kadr Wymiaru Sprawiedliwości.
Autorzy tablicy wyników zwrócili uwagę na trzy główne zagadnienia:
- Efektywność systemów wymiaru sprawiedliwości: np. wskaźniki efektywności postępowań: wskaźnik długości postępowania, wskaźnik zamykanych spraw i liczba spraw w toku.
- Wskaźniki jakości: np. szkolenie, monitorowanie i ocena działań sądów, korzystanie z ankiet badających poziom zadowolenia, budżet i zasoby ludzkie.
- Niezależność: np. w tablicy wyników uwzględniono dane z różnych badań postrzegania niezależności wymiaru sprawiedliwości przez przedsiębiorców i ogół społeczeństwa.
Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości przyczynia się do realizacji europejskiego semestru w taki sposób, że ułatwia identyfikację problemów, które zasługują na szczególną uwagę przy tworzeniu środowiska przyjaznego inwestycjom, przedsiębiorcom i obywatelom. Uwzględnia się w niej przede wszystkim sprawy cywilne, handlowe i administracyjne.
Unijna tablica wyników wymiaru sprawiedliwości 2015, zawierająca szczegółową ocenę sytuacji w państwach członkowskich, posłużyła jako materiał przy przygotowaniu przez Komisję wniosku do Rady w sprawie skierowania zaleceń do czterech państw członkowskich (Chorwacji, Włoch, Łotwy i Słowenii), aby usprawnić ich systemy wymiaru sprawiedliwości. Komisja także ściśle monitorowała działania w tej dziedzinie podejmowane w innych państwach członkowskie, takich jak Belgia, Bułgaria, Cypr, Hiszpania, Irlandia, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia i Słowacja (zob. arkusz informacyjny 
).
Ustalenia tablicy wyników są również brane pod uwagę przy ustalaniu priorytetów finansowania w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych (ESIF) w odniesieniu do reform wymiaru sprawiedliwości.
Tablica wyników nie zawiera jednego ogólnego rankingu, ale stanowi przegląd funkcjonowania wymiarów sprawiedliwości we wszystkich państwach członkowskich w oparciu o różne wskaźniki istotne dla tych państw. Nie promuje żadnego konkretnego rodzaju systemu wymiaru sprawiedliwości i traktuje wszystkie państwa członkowskie na równych zasadach. Niezależnie od krajowego modelu wymiaru sprawiedliwości lub też tradycji prawnych, na których się on zasadza, terminowość, niezależność, przystępność cenowa oraz łatwy dostęp należą do zasadniczych parametrów tego, co składa się na skuteczny system wymiaru sprawiedliwości.
Dodatkowe informacje
