Jeżeli obywatel Unii Europejskiej potrzebuje pomocy za granicą, a w miejscu pobytu jego państwo nie ma ambasady ani konsulatu, ma on prawo zwrócić się o pomoc do ambasady lub konsulatu innego państwa UE. Prawo to ma zastosowanie w odniesieniu do sytuacji, które mogą zaistnieć każdego dnia, jak kradzież paszportu, poważny wypadek lub choroba, a także w sytuacjach kryzysowych – takich jak ostatnie wydarzenia w Libii.
Aby zwiększyć świadomość przysługujących nam praw, wszystkie nowe paszporty w UE będą zawierać informacje na temat pomocy konsularnej oraz adres specjalnej strony internetowej, na której znajdują się informacje o tym, gdzie możemy uzyskać pomoc w czasie urlopu poza terytorium UE: www.consularprotection.eu. 20 państw UE już zawiera lub potwierdziło, że będzie zawierać takie informacje w nowo wydawanych paszportach. Oczekuje się, że pozostałe państwa wkrótce podążą ich śladem.
– Ponieważ obywatele UE wyjeżdżają tego lata za granicę, jest niezwykle ważne, aby znali swoje prawa. Jeżeli ich państwo członkowskie nie posiada przedstawicielstwa w danym państwie poza terytorium UE, mają oni prawo zwrócić się o pomoc do konsulatu lub ambasady każdego państwa UE. Przysługuje im prawo do ochrony na tych samych zasadach, co obywatelom państwa członkowskiego, do którego ambasady się zwracają. Aby wzmocnić te prawa i ułatwić bieżącą ochronę konsularną, w ciągu nadchodzącego półrocza Komisja Europejska przedstawi środki legislacyjne w zakresie koordynacji i rekompensaty finansowej. Idea solidarności europejskiej obejmuje również ochronę konsularną. Obywatele powinni wiedzieć, gdzie mogą uzyskać pomoc, gdy jej potrzebują. Nie powinni musieć się martwić procedurami administracyjnymi – powiedziała wiceprzewodnicząca Viviane Reding, komisarz UE ds. wymiaru sprawiedliwości.
Tylko w Stanach Zjednoczonych, Chinach i Rosji wszystkie 27 państw UE posiada przedstawicielstwa dyplomatyczne. Kryzysy w Libii, Egipcie i Jemenie uwidoczniły znaczenie pomocy konsularnej dla pozostawionych własnemu losowi obywateli innych państw. Dla przykładu, w momencie wybuchu kryzysu w Libii na terenie tego kraju przebywało około 6 000 obywateli UE, ale swoje przedstawicielstwa ma tam zaledwie osiem państw członkowskich. Ochrona konsularna ma znaczenie również w sytuacjach, które mogą się przytrafić każdego dnia, jak zgubienie lub kradzież paszportu, poważny wypadek lub choroba, aresztowanie lub zatrzymanie.
Przebieg procedury
Traktaty UE gwarantują wszystkim obywatelom UE prawo do równego traktowania w zakresie ochrony ze strony organów dyplomatycznych i konsularnych wszystkich państw członkowskich, gdy podróżują oni lub mieszkają poza Unią, a ich kraj nie jest reprezentowany (zob. art. 20 ust. 2 lit. c) i art. 23 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz art. 46 Karty praw podstawowych UE). W niemal każdym kraju świata przynajmniej jedno państwo UE nie ma swojego przedstawicielstwa.
Mimo że 62% Europejczyków oczekiwałoby, że w ambasadzie innego państwa UE uzyska taką samą pomoc, jak w ambasadzie swojego kraju, nie wszyscy Europejczycy i urzędnicy konsularni mają świadomość unijnego wymiaru ochrony konsularnej.
W opublikowanym w październiku 2010 r. Sprawozdaniu UE w sprawie obywatelstwa europejskiego (zob. IP/10/1390i MEMO/10/525) Komisja zobowiązała się do zwiększenia skuteczności prawa obywateli UE do uzyskania pomocy w państwie trzecim przy pomocy środków legislacyjnych i do lepszego informowania.
23 marca 2011 r. Komisja uruchomiła specjalną stronę internetową – www.consularprotection.eu– na której obywatele UE podróżujący do państwa poza terytorium UE mogą znaleźć wskazówki i dane kontaktowe najbliższej ambasady (IP/11/355). Ponadto Komisja przed końcem bieżącego roku przedstawi wnioski legislacyjne w celu:
zwiększenia pewności prawnej co do zakresu, warunków i procedur ochrony konsularnej oraz zapewnienia lepszego wykorzystania zasobów, także w czasie kryzysu;
ustanowienia środków koordynacji i współpracy niezbędnych do ułatwienia codziennej ochrony konsularnej obywateli państw członkowskich nieposiadających swojego przedstawicielstwa w danym kraju oraz rozwiązania problemu zwrotu kosztów zapewnionej ochrony konsularnej w sytuacjach kryzysowych.
