Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej opublikowała sprawozdanie dotyczące prawnych podstaw działania służb wywiadowczych, w tym ich praktyk inwigilacji w 28 państwach członkowskich Unii Europejskiej. W raporcie wskazuje się na konieczność silniejszego i pełniejszego nadzoru nad służbami oraz dostępu do skutecznych środków odwoławczych służących zagwarantowaniu praw podstawowych do prywatności i ochrony danych osobowych.
Ujawnione informacje o istnieniu i skali inwigilacji prowadzonej przez służby wywiadowcze wstrząsnęły całym światem. Podniesiono kwestię sposobu kontroli tych służb. Parlament Europejski zwrócił się do FRA o przeanalizowanie konsekwencji inwigilacji dla przestrzegania praw podstawowych w UE.
FRA dokonała przeglądu ram prawnych we wszystkich państwach członkowskich UE i zostały one opisane w sprawozdaniu FRA „Surveillance by intelligence services: fundamental rights safeguards and remedies in the European Union” („Inwigilacja prowadzona przez służby wywiadowcze: środki ochronne i odwoławcze w zakresie praw podstawowych w Unii Europejskiej”).
Skupiono się w nim na trzech obszarach:
1. Działania służb wywiadowczych
Celem służb wywiadowczych jest zapewnienie bezpieczeństwa narodowego. Jednak w ustawodawstwie państw członkowskich rzadko, jeśli w ogóle, wyraźnie określa się, co w rzeczywistości oznacza bezpieczeństwo narodowe. W Unii istnieją znaczne różnice w sposobie i zakresie działania tych służb. Na przykład, jedynie w pięciu państwach członkowskich prawo zawiera warunki stosowania masowej i ukierunkowanej inwigilacji (w stosunku do pewnych uprzednio określonych grup osób).
2. Nadzór
Między państwami członkowskimi występują również znaczne różnice dotyczące pracy organów sprawujących nadzór nad służbami wywiadowczymi, ich kompetencji i sposobu stosowania przez nie swoich uprawnień. Zazwyczaj kontrola jest sprawowana przez parlament, sądy, organy eksperckie, w tym organy ochrony danych osobowych, bądź wspólnie przez powyższe podmioty. Jednak w niektórych państwach członkowskich nie mogą one wykonywać skutecznie swoich zadań ze względu na ograniczony dostęp do informacji.
3. Środki odwoławcze
Skuteczność dochodzenia roszczeń przez ofiary naruszeń praw jest utrudniona z powodu złożoności kwestii, do kogo należy się zwrócić o pomoc. Poufny charakter pracy wywiadowczej jeszcze bardziej komplikuje sytuację. Ponadto wiele organów pozasądowych oferujących wsparcie dysponuje niewystarczającą wiedzą fachową do rozstrzygania zagadnień wywiadowczych oraz ograniczoną niezależnością i ograniczonymi uprawnieniami w zakresie prowadzenia dochodzeń, dostępu do materiałów i wydawania wiążących decyzji.
