Przed posiedzeniem Rady Europejskiej KE podsumowała przygotowania do „brexitu bez porozumienia” i opublikowała wskazówki dla państw członkowskich. W przypadku wyjścia Wielkiej Brytanii z UE bez umowy stanie się ona państwem trzecim bez uzgodnień przejściowych. W takim wypadku relacje z Unią będą podlegać międzynarodowemu prawu publicznemu, w tym przepisom WTO.

Chodzi o prawa pobytu i prawa do zabezpieczenia społecznego przysługujące obywatelom; ochronę danych; produkty lecznicze i wyroby medyczne; współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych; rybołówstwo. Dzisiejsze wskazówki opublikowano, aby zapewnić sprawne praktyczne wdrożenie unijnych i krajowych środków awaryjnych w przypadku opuszczenia Unii przez Zjednoczone Królestwo bez porozumienia – z dniem 12 kwietnia br. lub w późniejszym terminie – oraz aby utrzymać skoordynowane podejście podczas ewentualnego brexitu bez porozumienia. Twardy brexit spowoduje zakłócenia i nie jest pożądany, ale UE jest do niego w pełni przygotowana.

Jak podkreślił przewodniczący Jean-Claude Juncker w Parlamencie Europejskim w dniu 3 kwietnia 2019 r., gdyby doszło do brexitu bez porozumienia, Zjednoczone Królestwo powinno rozwiązać trzy główne problemy dotyczące wystąpienia z Unii, co dla UE stanowi wstępny warunek podjęcia dyskusji na temat przyszłych stosunków.

Te trzy problemy to:

1. ochrona i poszanowanie praw obywateli, którzy przed brexitem skorzystali z prawa do swobodnego przemieszczania się;
2. wywiązanie się przez Zjednoczone Królestwo z zobowiązań finansowych podjętych jako państwo członkowskie;
3. przestrzeganie litery i ducha porozumienia wielkopiątkowego, utrzymanie pokoju na wyspie Irlandii, a także zachowanie integralności rynku wewnętrznego.

Wskazówki w pięciu obszarach

1. Prawo pobytu i prawa do zabezpieczenia społecznego przysługujące obywatelom

Komisja Europejska konsekwentnie podkreśla, że ochrona praw obywateli Zjednoczonego Królestwa w UE w przypadku brexitu bez porozumienia jest priorytetem oraz że państwa członkowskie powinny przyjąć wobec takich osób przychylne podejście. Oczekuje się, że Zjednoczone Królestwo je odwzajemni. Państwa członkowskie UE-27 przygotowały krajowe środki awaryjne, aby zapewnić obywatelom Zjednoczonego Królestwa mieszkającym legalnie w UE-27 prawo do dalszego legalnego pobytu w bezpośrednim następstwie twardego brexitu. Wskazówki zawierają przegląd unijnych środków awaryjnych, w szczególności rozporządzenia awaryjnego w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Komisja zaproponowała, by w odniesieniu do kwestii nieobjętych rozporządzeniem państwa członkowskie przyjęły jednostronne skoordynowane podejście. Wskazała też obszary, w których poszczególne państwa członkowskie mogłyby zapewnić obywatelom dodatkowo większą ochronę za pomocą własnych jednostronnych środków krajowych.

2. Współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych

W przypadku brexitu bez porozumienia ramy prawne UE dotyczące współpracy policyjnej i sądowej przestaną mieć zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa. Współpraca ze Zjednoczonym Królestwem będzie zatem musiała bazować na alternatywnych ramach prawnych i mechanizmach współpracy przewidzianych w prawie międzynarodowym i krajowym. W opublikowanych dziś wskazówkach przedstawiono odpowiednie instrumenty rezerwowe, z których UE i jej państwa członkowskie mogą korzystać, aby zagwarantować ciągłość egzekwowania prawa i współpracy sądowej, tak by zapewnić obywatelom wysoki poziom bezpieczeństwa. Zaprezentowano też wskazówki dla państw członkowskich w związku z odłączeniem Zjednoczonego Królestwa od rozmaitych unijnych baz danych, sieci i systemów informatycznych.

3. Produkty lecznicze i wyroby medyczne

Komisja od samego początku przygotowań do brexitu priorytetowo traktowała sektor medyczny i już w lipcu 2017 r. wydała wskazówki w tym obszarze. Dzięki środkom wprowadzonym w toku przygotowań do brexitu większość produktów leczniczych, dla których wystąpienie Zjednoczonego Królestwa z UE ma znaczenie, w dniu wystąpienia powinna być zgodna z przepisami UE. Jest jednak możliwość, że mimo wszelkich wysiłków zgodność niektórych produktów leczniczych i wyrobów medycznych z odpowiednimi przepisami nie zostanie zapewniona na czas. Istnieje zatem ryzyko niedoborów, jeżeli podmioty gospodarcze nie podejmą szybkich działań w celu znalezienia rozwiązania. W dzisiejszych wytycznych wyjaśniono, w jaki sposób Komisja będzie współpracować z Europejską Agencją Leków (EMA) i krajowymi organami regulacyjnymi, aby ściśle monitorować sytuację i rozwiązywać ewentualne problemy. Zwrócono w nich również uwagę, że można skorzystać ze zwolnień i odstępstw dostępnych w ramach obowiązujących przepisów w tym obszarze. Pozwoli to zmniejszyć ryzyko wystąpienia niedoborów produktów leczniczych i niezbędnych wyrobów medycznych w przypadku braku porozumienia.

4. Ochrona danych

Jak stwierdzono w komunikacie Komisji z dnia 13 listopada w sprawie przygotowań do brexitu, zdaniem Komisji istniejące narzędzia przewidziane w ogólnym rozporządzeniu o ochronie danych dotyczące wymiany danych z państwami trzecimi są wystarczające, aby zaspokoić bezpośrednie potrzeby przekazywania danych do Zjednoczonego Królestwa w przypadku brexitu bez porozumienia. Przedstawione dziś wskazówki zawierają szczegółowe informacje na temat tych narzędzi, jasno określone warunki korzystania z odstępstw, a także informacje o praktycznych działaniach, jakie przedsiębiorstwa i organy UE będą musiały podjąć w celu zapewnienia nieprzerwanej zgodności z unijnymi przepisami o ochronie danych.

5. Rybołówstwo

UE wprowadziła dwa środki awaryjne w obszarze rybołówstwa, aby uwzględnić wszelkie scenariusze brexitu bez porozumienia. Z jednej strony UE stworzyła odpowiednie ramy prawne umożliwiające statkom Zjednoczonego Królestwa dostęp do wód UE w 2019 r. na zasadzie wzajemności, czyli jeżeli Zjednoczone Królestwo przyzna taki dostęp statkom UE na swoich wodach. Z drugiej strony UE dostosowała kryteria kwalifikowalności w ramach Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego, aby zapewnić, by rybacy, którzy musieliby zaprzestać działalności – gdyby Zjednoczone Królestwo nie przyznało im dalszego dostępu do swoich wód – mogli otrzymać rekompensatę. W takim przypadku konieczne byłoby przyjęcie przez państwa członkowskie skoordynowanego podejścia w celu zapewnienia równych warunków działania rybakom z UE w różnych państwach członkowskich oraz w celu ochrony zasobów morskich. Przedstawione dziś wskazówki zawierają szczegółowe informacje na temat takiego skoordynowanego podejścia. W celu uniknięcia zakłóceń Komisja wraz z najbardziej zainteresowanymi państwami członkowskimi pracuje nad ramami monitorowania zmian w działalności połowowej na wodach UE.

Brexit bez porozumienia

W przypadku brexitu bez porozumienia Zjednoczone Królestwo stanie się państwem trzecim bez żadnych uzgodnień przejściowych. Od tej chwili całe unijne prawo pierwotne i wtórne przestanie obowiązywać w odniesieniu do Zjednoczonego Królestwa. Nie będzie okresu przejściowego, który przewidziano w umowie o wystąpieniu. W oczywisty sposób spowoduje to znaczne zakłócenia dla obywateli i przedsiębiorstw.

Przy takim rozwoju wypadków relacje Zjednoczonego Królestwa z Unią Europejską będą podlegać międzynarodowemu prawu publicznemu, w tym przepisom Światowej Organizacji Handlu. UE będzie zobowiązana do natychmiastowego wprowadzenia własnych przepisów i taryf celnych na swoich granicach ze Zjednoczonym Królestwem. Obejmie to różnego rodzaju kontrole w zakresie ceł, norm sanitarnych i fitosanitarnych oraz weryfikacji zgodności z normami UE. Pomimo zakrojonych na szeroką skalę działań przygotowawczych przeprowadzonych przez organy celne państw członkowskich kontrole te mogą powodować znaczne opóźnienia na granicach. Podmioty ze Zjednoczonego Królestwa przestaną również kwalifikować się do otrzymywania dotacji unijnych i uczestniczenia w procedurach zamówień publicznych w UE na dotychczasowych zasadach.

Na podobnej zasadzie obywatele Zjednoczonego Królestwa przestaną być obywatelami Unii Europejskiej. Będą poddawani dodatkowym kontrolom przy przekraczaniu granicy Unii Europejskiej. Również w tej dziedzinie państwa członkowskie poczyniły znaczne przygotowania w portach i na lotniskach, aby zagwarantować, że kontrole te będą prowadzone w sposób jak najbardziej efektywny; mogą one jednak mimo wszystko powodować opóźnienia.

Gotowość UE i plan działań awaryjnych na wypadek brexitu bez porozumienia

Od grudnia 2017 r. Komisja Europejska przygotowuje się na ewentualny brexit bez porozumienia. Jak dotąd Komisja przedłożyła 19 wniosków ustawodawczych, z których 18 zostało przyjętych lub uzgodnionych przez Parlament Europejski i Radę (zob. załącznik 1). Pozostał więc tylko jeden wniosek, dotyczący budżetu UE na 2019 r. Ma on zostać sfinalizowany przez obu współprawodawców w odpowiednim czasie. Kiedy to nastąpi, zaproponowane przepisy będą miały zastosowanie z mocą wsteczną od dnia wystąpienia. Komisja Europejska opublikowała również 92 sektorowe zawiadomienia dotyczących gotowości ze szczegółowymi wskazówkami dla różnych sektorów dotkniętych brexitem.

Jak wskazano w komunikatach Komisji dotyczących gotowości na brexit, środki awaryjne UE nie złagodzą – i nie mogą złagodzić – ogólnych skutków brexitu bez porozumienia. Nie zrekompensują też w żaden sposób braku gotowości ani nie zapewnią warunków tak korzystnych, jak wynikające z członkostwa w UE, czy też jak warunki okresu przejściowego przewidziane w umowie o wystąpieniu. Wnioski te mają tymczasowy charakter i ograniczony zakres oraz będą przyjmowane jednostronnie przez UE. Nie są one „miniporozumieniami” i nie były przedmiotem negocjacji ze Zjednoczonym Królestwem.

Komisja przeprowadziła również szerokie dyskusje techniczne z państwami członkowskimi UE-27 zarówno na temat ogólnych kwestii dotyczących gotowości i planów awaryjnych, jak i konkretnych działań sektorowych, prawnych i administracyjnych. Komisja zakończyła także wizyty w stolicach 27 państw członkowskich UE. Celem tych wizyt było udzielenie wszelkich niezbędnych wyjaśnień na temat gotowości Komisji i jej działań awaryjnych oraz omówienie przygotowań i planów krajowych. W czasie wizyt potwierdzono wysoki stopień przygotowania państw członkowskich na wszystkie ewentualności.

Państwa członkowskie były również zaangażowane w intensywne przygotowania na szczeblu krajowym. Tutaj dostępny jest przegląd przepisów państw członkowskich UE-27 dotyczących prawa pobytu, a także bezpośrednie linki do krajowych stron dotyczących gotowości na brexit.

Wsparcie finansowe

Skutki ewentualnego wystąpienia Zjednoczonego Królestwa bez porozumienia będą odczuwalne w całej Unii Europejskiej, ale jest oczywiste, że w niektórych regionach i sektorach gospodarki wypływ ten będzie bardziej bezpośredni. Komisja przeanalizowała, w jaki sposób można by wykorzystać obecne fundusze i programy UE w razie braku porozumienia oraz w przypadku gdyby Zjednoczone Królestwo nie dokonało płatności przewidzianych w rozporządzeniu awaryjnym w sprawie budżetu UE. Poprzez przeprogramowanie niektórych funduszy strukturalnych, zastosowanie środków zapobiegających zakłóceniom rynków rolnych oraz wykorzystanie konkretnych instrumentów, takich jak program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME), Europejski Fundusz Dostosowania do Globalizacji, Fundusz Solidarności i Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (EFIS), można by udostępnić dodatkowe środki finansowe na określone cele.

Unia Europejska może również udostępnić pomoc techniczną i finansową w niektórych obszarach, takich jak szkolenie funkcjonariuszy celnych w ramach programu Cła 2020. Korzystając z innych programów, można wspierać podobne projekty szkoleniowe w dziedzinie kontroli sanitarnych i fitosanitarnych. W odniesieniu do rolnictwa prawo UE zapewnia szereg instrumentów, które pozwolą sprostać pierwszym skutkom wystąpienia Zjednoczonego Królestwa, w szczególności w przypadku braku porozumienia.

Jeżeli chodzi o bezpośrednie wsparcie na rzecz odpowiednich zainteresowanych podmiotów, na przykład małych i średnich przedsiębiorstw o znaczącej ekspozycji na Zjednoczone Królestwo, należy przypomnieć, że w unijnych zasadach pomocy państwa przewidziano elastyczne rozwiązania, które można zastosować w przypadku wprowadzania krajowych środków wsparcia.

Dodatkowe informacje: co należy zrobić w przypadku brexitu bez porozumienia?

Aby dowiedzieć się więcej na temat tego, w jaki sposób przygotować się na ewentualność brexitu bez porozumienia, obywatele UE mogą zwracać się z wszelkimi pytaniami do serwisu Europe Direct. Wystarczy zadzwonić pod bezpłatny numer 00 800 6 7 8 9 10 11 z dowolnego miejsca w UE. Serwis jest dostępny w dowolnym języku urzędowym UE.