Nawozy pełnią ważną rolę w zapewnianiu bezpieczeństwa żywnościowego. Możliwość ich produkcji oraz ceny zależą w dużej mierze od dostępności gazu ziemnego. Światowy kryzys na rynku nawozów i globalny kryzys energetyczny wywołane rosyjską inwazją na Ukrainę mają obecnie negatywny wpływ na bezpieczeństwo żywnościowe i ceny żywności na świecie. W tym kontekście Komisja Europejska przedstawiła dziś komunikat w sprawie zapewnienia dostępności i przystępności cenowej nawozów. Dzisiejszy komunikat zawiera szereg działań i wytycznych na temat tego, jak sprostać wyzwaniom, przed którymi stoją obecnie unijni rolnicy i przemysł, a także kraje rozwijające się. Poruszono w nim również kwestię konieczności wzmocnienia ogólnej odporności i zrównoważonego charakteru naszych systemów żywnościowych w perspektywie średnio- i długoterminowej, zgodnie z przyjętym w marcu 2022 r. komunikatem w sprawie zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego, strategią „Od pola do stołu” oraz planem REPowerEU.

Działania na rzecz utrzymania zrównoważonej produkcji nawozów w UE i ograniczenia zależności

W komunikacie przedstawiono szereg najlepszych praktyk i sposobów działania, aby rolnicy zoptymalizowali sposób stosowania nawozów i zmniejszyli zależność od nich swojej produkcji przy jednoczesnym zabezpieczeniu plonów:

• Sektor krytyczny: W przypadku racjonowania gazu, państwa członkowskie mogą w swoich krajowych planach na wypadek sytuacji nadzwyczajnej zagwarantować priorytetowy, stały i niezakłócony dostęp do tego surowca dla producentów nawozów, zgodnie z komunikatem Komisji „Oszczędzanie gazu na bezpieczną zimę”.
• Ukierunkowane wsparcie finansowe: Państwa członkowskie mogą udzielać specjalnego wsparcia rolnikom i producentom nawozów dzięki zmienionym tymczasowym kryzysowym ramom pomocy państwa. Środki generowane przez takie narzędzia, jak pułap dochodów rynkowych dla niektórych wytwórców energii oraz składka solidarnościowa, mogą również być wykorzystywane na potrzeby krajowych systemów wsparcia, zgodnie z właściwymi warunkami. Ponadto Komisja wraz z państwami członkowskimi zbada możliwości przeznaczenia 450 mln euro z rezerwy rolnej w roku budżetowym 2023 na potrzeby wsparcia rolników dotkniętych wysokimi kosztami produkcji.
• Większa przejrzystość rynku: W 2023 r. Komisja uruchomi centrum monitorowania rynku nawozów w celu wymiany danych na temat produkcji, stosowania i cen nawozów, a także handlu nimi.
• Zrównoważone praktyki rolnicze i szkolenia: Komisja będzie współpracowała z państwami członkowskimi w celu upowszechnienia wśród rolników odpowiednich metod działania, dotyczących m.in. planów gospodarowania składnikami odżywczymi, poprawy stanu gleby, rolnictwa precyzyjnego, rolnictwa ekologicznego i wykorzystania roślin strączkowych w systemach płodozmianu. Komisja zwróci się również do państw członkowskich o przeanalizowanie dalszych priorytetów i możliwości szerszego zastosowania tych metod działania w przyszłych przeglądach planów strategicznych WPR.
• Więcej nawozów organicznych: Zastąpienie, w miarę możliwości, nawozów nieorganicznych nawozami organicznymi zmniejszy zarówno zależność UE od gazu, jak i ślad węglowy sektora. Rozporządzenie w sprawie produktów nawozowych już teraz gwarantuje lepszy dostęp na rynku do nawozów wytworzonych z odzyskanych odpadów oraz do ekologicznych i opartych na obiegu zamkniętym alternatyw dla gazu ziemnego. W ramach programu „Horyzont Europa” zainwestowano również 180 mln euro w projekty poświęcone optymalizacji bilansu składników pokarmowych, alternatywnym produktom nawozowym i opartym na przyrodzie rozwiązaniom w zakresie gospodarowania składnikami odżywczymi. W 2023 r. Komisja przyjmie również plan zintegrowanej gospodarki składnikami odżywczymi, który ma na celu wsparcie bardziej efektywnego wykorzystywania składników odżywczych. Komisja uwzględni przy tym sytuacje wyjściowe państw członkowskich i plan działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń.
• Przejście na bardziej ekologiczne nawozy: Komisja będzie zachęcała państwa członkowskie do wspierania inwestycji na rzecz odnawialnego wodoru oraz biometanu na potrzeby produkcji amoniaku.
• Dywersyfikacja handlu: Komisja nawiązała kontakt z alternatywnymi dostawcami nawozów w celu zrekompensowania wcześniejszych dostaw z Białorusi i Rosji. W lipcu 2022 r. Komisja zaproponowała również zawieszenie taryf handlowych na amoniak i mocznik, wykorzystywane do produkcji nawozów azotowych.

Działania na rzecz wsparcia państw podatnych na zagrożenia i poprawy światowego bezpieczeństwa żywnościowego

Rolnicy na całym świecie, a w szczególności w państwach podatnych na zagrożenia, dotkliwie odczuwają skutki utrudnień na rynku nawozów. Komisja Europejska będzie kontynuowała wysiłki na arenie międzynarodowej na rzecz poprawy światowego bezpieczeństwa żywnościowego poprzez:

• Dalszą współpracę z państwami członkowskimi i europejskimi instytucjami finansowymi w ramach podejścia Drużyna Europy, aby zwiększyć wkład w cztery obszary reakcji na globalny brak bezpieczeństwa żywnościowego – solidarność, produkcję, handel i multilateralizm.
• Współpracę z wybranymi krajami partnerskimi UE – w tym w ramach „globalnego wyzwania w dziedzinie nawozów” – w celu ograniczenia zależności tych państw od importowanych nawozów nieorganicznych oraz zmniejszenia ich zużycia. Ma to na celu poprawę gospodarowania składnikami odżywczymi, zwiększenie wydajności nawożenia i stosowanie alternatywnych praktyk rolniczych, ze szczególnym naciskiem na ich rozpowszechnianie oraz usługi doradcze dla rolników.
• Poprawę przejrzystości światowego rynku nawozów poprzez wkład w inicjatywy międzynarodowe dotyczące nawozów, w szczególności system informacji o rynkach rolnych grupy G-20 (AMIS).
• Zwiększenie wsparcia na rzecz zrównoważonego bilansu płatniczego – w tym za pośrednictwem funduszu powierniczego MFW wspierającego ograniczanie ubóstwa i wzrost gospodarczy – oraz zacieśnienie współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi w ramach strategii Global Gateway, której celem jest rozwijanie innowacyjnych i zrównoważonych inwestycji.
• Rozpoczęcie dyskusji na temat poprawy przejrzystości, w tym unikania ograniczeń wywozowych w handlu nawozami w ramach WTO, z myślą o wypełnieniu zobowiązań wynikających z deklaracji w sprawie braku bezpieczeństwa żywnościowego, które zostały uzgodnione na ostatniej konferencji ministerialnej.
• Kontynuowanie współpracy z państwami członkowskimi w celu zapewnienia sprawnego światowego handlu produktami rolno-spożywczym, w tym nawozami.
• Dalsze zwiększenie unijnego humanitarnego wsparcia żywnościowego, którego wartość w 2022 r. wyniosła już ponad 900 mln euro. Jest to o około 55 proc. więcej niż w ubiegłym roku i o prawie 80 proc. więcej niż w 2020 r.

Oprócz dostępności, przystępności cenowej i kwestii stosowania nawozów, UE będzie nadal zajmowała się pierwotnymi przyczynami głodu, w tym konfliktami i zagrożeniami, zmianą klimatu i wstrząsami gospodarczymi. UE będzie współpracowała z partnerami międzynarodowymi i państwami członkowskimi na rzecz zwiększenia lokalnych zdolności produkcyjnych oraz tworzenia zrównoważonych i odpornych systemów żywnościowych w przypadkach szczególnej niestabilności. Promując ten cel, UE otworzy drogę dla innowacyjnych podejść wspierających zintegrowane zarządzanie żyznością gleby, w ramach których stosowany będzie zróżnicowany i dostosowany do danego miejsca zestaw rozwiązań w zakresie żyzności gleby, które sprzyjają zrównoważonemu wzrostowi plonów.

Kontekst

Nielegalna inwazja Rosji na Ukrainę pogorszyła i tak już trudną sytuację na rynku nawozów po pandemii COVID-19. Produkcja nawozów azotowych jest zależna od gazu ziemnego. Szczytowa cena gazu doprowadziła we wrześniu 2022 r. do wzrostu cen nawozów o 149 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim.  W rezultacie rolnicy odkładali i ograniczali ich zakup. Może to doprowadzić do zmniejszenia przyszłorocznych plonów, a co za tym idzie – do wzrostu cen żywności. Może to mieć druzgocący wpływ na bezpieczeństwo żywnościowe, zwłaszcza w szczególnie narażonych na zagrożenia regionach świata, które są w dużym stopniu uzależnione od importu tych produktów i które już teraz charakteryzują się brakiem bezpieczeństwa żywnościowego.

Wysokie i niestabilne ceny nawozów stanowią wyzwanie dla rolników w UE. Zakup nawozów stanowi średnio około 6 proc. kosztów produkcji, a w przypadku rolników prowadzących uprawy polowe jest to nawet do 12 proc. Celem unijnej strategii „Od pola do stołu” jest ograniczenie straty składników pokarmowych o 50 proc. do 2030 r. przy jednoczesnym zachowaniu żyzności gleby. Oprócz zapewnienia wyraźnych korzyści gospodarczych i środowiskowych, większa wydajność w UE zmniejszy również napięcia na rynku światowym.